داریوش آریا

   سالروز فتح خیبر

امیرالمؤمنین(ع) با چه نیرویی قلعه خیبر را فتح کرد/ اندازه درب خیبر چقدر بود

در روایات آمده که درب خیبر از جنس سنگ سخت و اندازه آن چهار ذراع در پنج وجب و به ضخامت چهار انگشت بود که امیرالمؤمنین(ع) آن را با دست چپ کنده و سپر قرار داد و در پایان آن را چهل ذراع به پشت سر خود پرتاب کرد.

24 رجب سال هفتم هجری شاهد رویدادی عظیم در غزوات پیامبر خاتم(ص) بود که تاریخ تاکنون نظیر آن را سراغ ندارد، فتح قلعه خیبر توسط امام امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) شاید در وهله نخست واقعه‌ای بزرگ دانسته نشود، اما بازخوانی وقایع این غزوه و نوع استحکامات قلعه خیبر و ترفندهای یهودیان برای جلوگیری از شکستشان زوایای دیگری را پیش روی ما قرار می‌دهد.

و اما جنگ خیبر که میان مسلمانان و یهود اتفاق افتاد، در آن دوره یهودیان منطقه خیبر هشت قلعه داشتند که بسیار مستحکم و دارای امکانات زیادی بود، به طوری که اگر دو سال هم در این قلعه‌ها بسته می‌شد، هیچ کس تشنه و گرسنه نمی‌ماند، در مدتی که حکومت نوپای اسلامی در مدینه شکل گرفته بود، یهودی‌ها علیه مسلمانان توطئه می‌کردند، از جمله در جنگ احزاب با وجود اینکه با پیامبر(ص) قرار گذاشته بودند که هیچ کدام علیه طرف دیگر کارشکنی نکنند و همدیگر را در مقابل دشمن کمک کنند، خلف وعده کردند.

*روز فتح خیبر ژرچم سپاه اسلام بر دست چه کسی بود

پیامبر(ص) در نهایت تصمیم گرفتند با آن‌ها مبارزه کنند، به همین منظور مسلمانان اطراف قلعه‌ها را گرفتند، امّا هر چه تلاش کردند نتوانستند قلعه‌ها را فتح کنند. روزهای اول و دوم  سپاه اسلام به سرکردگی خلیفه اول و دوم برای فتح قلعه‌ خیبر اقدام کردند، اما موفق نشد تا پیامبر(ص) فرمودند: «لَأُعْطِینَّ الرَّایةَ غَداً رَجُلًا یحِبُّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیحِبُّهُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ‏ لَا یرْجِعُ حَتَّى یفْتَحَ اللَّهُ عَلَى یدَیه»، فردا پرچم را به دست کسی می‌سپارم که خدا و پیامبرش را دوست می‌دارد و خدا و پیامبرش هم او را دوست می‌دارند، باز نمی‌گردد مگر آن که خداوند به دست او پیروزمان خواهد کرد.

با این وجود کسی احتمال نمی‌داد منظور پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) باشد، چون ایشان در آن ایام مبتلا به چشم درد شدیدی شده بودند و اصلاً نمی‌توانستند حرکت کنند، صبح روز بعد پیامبر(ص) سراغ امام علی(ع) را گرفتند و فرمودند: او را بیاورید، سپس آب دهان مبارکشان را به چشم‌های امام(ع) مالیدند و درد چشم‌های حضرت از بین رفت و پرچم سپاه را به دستان مبارکش دادند و فرمودند: اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند، از دنیا و تمام آنچه در آن است، برای تو بهتر است.

*قدرت بدنی امام علی(ع) به روایت شیعه و اهل سنت/ اندازه درب خیبر

در همین راستا برای بررسی بیشتر درباره نقش بی‌نظیر امیرالمؤمنین(ع) در فتح خیبر با حجج اسلام محمدحسن شفیعی شاهرودی مؤلف سلسله موضوعات الغدیر (32 جلد) و امیرعلی حسنلو مدیرگروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌آید.

حجت‌الاسلام حسنلو با اشاره به نقل ابن عبدالبر در «الاستیعاب» در مورد قدرت بدنی امام علی(ع) بیان می‌کند: در لیلة المبیت(شبی که امام علی(ع) به جای پیامبر(ص) در بستر خوابید)، وقتی مهاجمان وارد می‌شوند، خالد بن ولید از همه جلوتر بود، به حضرت هجوم می‌برد، امیرالمؤمنین(ع) دستش را می‌گیرد آنچنان فشار می‌دهد که مثل شتر بلند می‌شد و پاهایش را محکم به زمین می‌کوبید، شمشیر از دستش افتاد با اینکه مولا فقط دستش را گرفته و فشار می‌دهد، این در حالی بود که خالد بن ولید هم خیلی شجاع بوده است و این چنین در برابر حضرت(ع) کم می‌آورد.

وی در ادامه با استناد به روایتی از امام علی(ع) درباره نحوه شکست در خیبر می‌افزاید: شیخ مفید در «ارشاد» صفحه 59 به زبان امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند: «من درب خیبر را کنده به جای سپر به کار بردم و پس از پایان نبرد آن را مانند پل بر روی خندقی که یهودان کنده بودند، قرار دادم، سپس آن را میان خندق پرتاب کردم، مردی ‏پرسید: آیا سنگینی آن را احساس کردی، فرمود: به همان ‏اندازه از سنگینی که از سپر خود احساس می‌کردم».

مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم با باین اینکه ابن ابی‏الحدید در شرح نهج‌البلاغه به این موضوع اذعان دارد و می‌گوید: اما قوت و نیروی بدنی امام علی(ع) به پایه‏‌ای است که ضرب‏‌المثل شده است، اظهار می‌دارد: ابن‏‌قتیبه در کتاب «المعارف» خود درباره قدرت بدنی امام علی(ع) می‌گوید: «او با هیچ کس کشتی نگرفت، مگر آنکه او را به خاک افکند و اوست که در قلعه خیبر را از جا کند در صورتی که گروهی از مردم جمع شدند تا آن را برکنند نتوانستند و اوست که بت هبل را که از سنگی بزرگ تراشیده بودند از بالای کعبه کند و بر زمین افکند و اوست که در ایام خلافت خود صخره بزرگی را که روی چشمه‌ای قرار داشت و سپاهیان حضرتش نتوانستند آن را بردارند از جای برکند و آب از زیر آن بیرون جست.

وی درباره اندازه درب خیبر با توضیح اینکه هر ذراع تقریباً نیم متر است، ادامه می‌دهد: درب خیبر از جنس سنگ سخت و اندازه آن چهار ذراع در پنج وجب و به ضخامت چهار انگشت بود که حضرت(ع) آن را با دست چپ کنده و سپر قرار داده بود و در پایان آن را چهل ذراع به پشت سر خود پرتاب کرد، این در، آن قدر سنگین بود که پس از پایان جنگ هفت ـ هشت مرد جنگی و حتی چند برابر آن سعی کردند آن را از این رو به آن رو کنند، ولی موفق نشدند، البته این در قلعه یکی از مستحکم‌ترین درهای قلعه بوده که یهودیان سلاح، اجناس گران قیمت و مواد غذایی‌شان را در آنجا قرار می‌دادند.

*امام علی(ع) بدون اینکه روی خود را برگرداند، درب خیبر را 20 متر به عقب پرتاب می‌کند

 روایت غزوه خیبر در جلد 21 بحارالانوار ابراز می‌دارد: شیخ صدوق در کتاب «امالی» نقل می‌کند: چون علی(ع) به دژ قموص  نزدیک شد، یهودیانِ دشمن خدا پیش آمدند و تیر و سنگ به او پرتاب کردند، علی(ع) به آنان یورش برد تا آنکه به در، نزدیک شد. پس پایش را خم کرد و سپس خشمگینانه به کنار کنده در نشست و آن را از جا کند و به چهل ذراع(حدود 20متر) پشت سرش پرتاب کرد، بعد از آن چهل مرد کوشیدند آن را حرکت دهند، نتوانستند، پس ماجرا به پیامبر(ص) اطلاع دادند و حضرت(ص) فرمود: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست، چهل فرشته، او را در این کار یاری کردند». امام علی(ع) هنگامی که رو به در خیبر بود و بدون اینکه به عقب برگردد، در را 20متر به عقب پرتاب کرد.

در خطبه یوم الشوری (انتخاب خلیفه در شواری شش نفره به دستور خلیفه دوم) امیرالمؤمنین(ع) وقتی اتفاق نظر جمع بر بیعت با عثمان را دیدند، برخاستند و  دلایل و برهان‌ها را برای آن‌ها اینگونه بیان کد و فرمود: شما را به خداوند سوگند! آیا در میانتان جز من کسی هست که رسول خدا(ص) به چشمانش دست مالیده، در جنگ خیبر پرچم را به او داده باشد  و (به برکت رسول خدا) دیگر نه گرما را حس کند و نه سرما را؟ گفتند: خیر.

*امام علی(ع) قوه الهی را عامل از جا کندن در قلعه خیبر می‌داند/ دو خوشحالی پیامبر(ص) در یک روز

مؤلف سلسله موضوعات الغدیر (32 جلد) درباره اینکه حضرت علی(ع) چگونه توانست در خیبر را از جا بکند، به نقل از امالی شیخ صدوق می‌گوید: امام علی(ع) قدرت الهی را عامل اصلی این پدیده می‌داند و می‌فرماید: «ما قلعتها بقوّة بشریّة ولکن قلعتها بقوّة الهیّة و نفس بلقاء ربّها مطمئنّة»، من هرگز آن در را با نیروی بشری از جای نکندم، بلکه در پرتو نیروی خدادادی و با ایمانی راسخ به روز باز پسین این کار را انجام دادم.

وی کشته شدن مرحب یهودی و ناکام ماندن خلیفه اول و دوم در فتح قلعه خیبر و بازگشت جعفر طیار را از دیگر رویدادهای این واقعه بر می‌شمرد و بیان می‌کند: در این روز جعفر بن ابیطالب(ع) که مدت‌ها در حبشه سکنی داشت، به مدینه باز می‌گردد و پیامبر اکرم(ص) در واکنش به این واقعه می‌فرماید: «بایهما اشد سرورا؟ بقدومک یا جعفر ام بفتح الله علی اخیک خیبر»؛‌ نمی‌دانم به کدام بیشتر خوشحال شوم، از اینکه پس از سالیان دراز موفق به ملاقات شما شدم، یا از اینکه خداوند به وسیله برادر تو علی(ع) دژهای یهود را به روی ما گشود؟، سپس حضرت(ص) خطاب به جعفر(ع) فرمود: «می‌خواهم امروز به تو چیزی را هدیه کنم» و نماز مخصوصی را که بعدها به نام نماز جعفر طیار معروف شد، به جعفر(ع) تعلیم داد. از جا کنده شدن در خیبر علاوه بر عنایت الهی به قابلیت فردی امام علی(ع) باز می‌گردد، همان گونه که در عالم ازل خداوند متعال کمال عبودیت را بر ائمه معصومین(ع) شرط کرد و آن‌ها هم قبول کردند و خداوند هم می‌دانست آن‌ها به عهدشان می‌مانند، لذا آن‌ها را مقرب درگاه خویش قرار داد و یکسری کمالات هم به آن‌ها عنایت کرد، بنابراین همه افراد شایستگی دریافت را ندارند، چون قابلیت وجودی را دارا نیستند.