دولت لندن اول نوامبر 1856 به ایران اعلان جنگ داده بود زیرا که اخطارهای دیپلماتیک آن دولت به ایران که از هرات و غرب افغانستان خارج شود مورد بی اعتنایی تهران قرارگرفته بود. در نبرد خیابانی 45 روزه، عمدتا مردم معمولی از شهر و حومه بوشهر دفاع می کردند. گلوله باران بوشهر توسط ناوهای انگلیسی صورت گرفته بود. افغانستان که بر سر آن این عملیات صورت گرفته بود از اوایل قرن هجدهم مطمح نظر انگلیسی ها بوده است که علل درگیری کنونی غرب در آنجا به همان زمان باز می گردد زیرا که افغانستان نزدیکترین راه زمینی ورود و نفوذ قدرت های «اوراسیا» که با ایجاد سازمان شانگهای متحد شده اند به آسیای غربی ـ منطقه استراتژیک و نفتدار جهان است. منطقه هرات قسمتی از بخش اصلی ایرانزمین بوده است که در عهد باستان «آریانا» خوانده می شد. «افغانستان» نامی است که انگلیسی ها بر ایران خاوری گذارده اند.
   

نیروهای انگلیسی که باکشتی از هند وارد آبهای بوشهر شده بودند نهم دسامبر 1856 (شش هفته پیش از آن) درپی یک گلوله باران طولانی در ساحل بوشهر پیاده شده بودند و در این مدت مردم معمولی از منطقه بوشهر دفاع می کردند، زیرا که دولت تهران نیروی قابل ملاحظه در بوشهر و کازرون نداشت. درباره دفاع مردمی (میهنی) از بوشهر کتاب ها و رساله های بسیار نوشته شده است.
    دوست محمدخان حاکم کابل پس از امضای پیمان پیشاور (مورخ سی ام مارس سال 1855) با انگلستان، به تحریک انگلیسی ها و برخلاف روش گذشته اش دست به تشویق حاکم هرات به تمرد از دولت تهران زد. ناصرالدین شاه که در همان زمان به گردنکشی خان خوارزم (ترکمنستان امروز) پایان داده بود حسام السلطنه را با لشکر خراسان و چند یگان نظامی از تهران، گرگان و کرمان (سربازان مستقر در ارگ بم) مامور گوشمالی حاکم هرات کرد که با اعتراض شدید لندن رو به رو شد. چون تهران توجه نکرد، انگلستان با برسمیت شناختن فوری مرزهای افغانستان که خود در لندن ترسیم کرده بود، روابطش را با تهران قطع و یکم نوامبر1856 به ایران اعلان جنگ داد و بار دیگر به آبهای ما در خلیج فارس کشتی توپدار و تفنگدار روانه ساخت.
   

ایران که بر اثر مداخلات سیاسی قدرتهای اروپایی امکان (و درحقیقت اجازه) نیافته بود نیروی دریایی موثر و توپخانه ساحلی داشته باشد موفق به بازداری ناوگان اعزامی انگلستان که از هند به حرکت در آمده بود نشد و این ناوگان از یکم ژانویه به گلوله باران کردن بوشهر دست زد، اما براثر ایستادگی مردم محل 23 روز طول کشید تا بتواند تفنگدار در ساحل مستقر سازد. انگلستان که چنین مقاومت میهندوستانه ای را انتطار نداشت خرمشهر را هم زیر حمله گرفت و اهواز را مورد تهدید نطامی قرار داد که دولت بی خبر تهران از معارضات قدرتهای اروپایی با یکدیگر، و نیز نداشتن اعتماد کافی به احساسان میهنی ایرانیان و همچنین ناآگاهی از فنون جنگ های تازه و لشکرکشی و این که پیشروی سریع یک نیروی خارجی به دلیل وسعت کشور و کوهستانی بودن آن آسان و سریع نخواهد بود تسلیم اراده لندن شد و طبق توافق پاریس که با میانجیگری رئیس وقت کشور فرانسه انجام شد از اصلی ترین قطعه ایران صرفنظر کرد!

اگر کمی به عقب باز گردیم می بینیم که عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه با مشاهده دسیسه های انگلستان در جریان تنظیم قرارداد «ترکمن چای» و از دست رفتن قفقاز ایران و لمس کردن بی صداقتی ناپلئون و در حقیقت چشیدن مزه تلخ دیپلماسی اروپایی؛ برای حفظ مابقی خاک وطن، دولت عثمانی را با جنگ و زور وادار به امضای معاهده تعیین مرز مشترک کرد که هنوز به قوت خود باقی است. از طرفی دیگر، چون روسیه به بسط قلمرو خود در منطقه ای پرداخته بود که جغرافیون غرب نام «آسیای میانه» بر آن نهاده اند، عباس میرزا بدون فوت وقت برای حصول اطمینان از وفاداری حاکمان نیمه مستقل خوارزم، مرو ‚ بخارا و مناطق مربوط به خراسان شتافت. وی در اینجا متوجه شد انگلستان که از دیر زمان نگران دست اندازی روسیه به هندوستان بوده چشم طمع به سرزمینی دوخته که خود نام افغانستان بر آن نهاده است تا بتواند آن را به صورت حایلی میان متصرفات آسیایی روسیه و هندوستان درآورد و مانع پیشروی روسیه به سوی اقیانوس هند و آسیای جنوبی شود و در اجرای این سیاست خود، به تحریک و تطمیع خوانین و حکام افغان پرداخته است.

عباس میرزا برای خنثی کردن فعالیتهای انگلستان در ایران خاوری (افغانستان امروز) وارد عمل شد. دولت لندن که چنین دید با روسیه بر سر تعیین یک خط قرمز میان مناطق نفوذ خود در این قسمت از جهان وارد معامله شد تا با تعیین این خط به سلطه و نفوذ خود بر افغانستان رسمیت بدهد و به تحکیم و احیانا گسترش آن بپردازد. لذا دولتمردان انگلیسی به موازات مذاکره با روسیه با هدف سازش، سریعا در لندن به دلخواه خود و برپایه منافع دولت متبوع به ترسیم خطوطی پرداختند که بر آن عنوان مرز ایران و افغان نهادند.

عباس میرزا پس از مطیع ساختن حکمران سرخس که بر منطقه نسا و اشک آباد (عشق آباد) تسلط داشت در سال 1834 تصمیم به راندن به سوی قندهار گرفت که بیمار شد و درگذشت.

محمد میرزا پسر عباس میرزا که همان سال پس از درگذشت فتحعلیشاه به سلطنت رسیده بود پس از تحکیم پایه های حکومت خود، تصمیم به تکمیل مساعی پدر گرفت و دولت لندن از این تصمیم محمد شاه که مناسبات حسنه با روسیه برقرار کرده بود نگران شد مخصوصا که بیم داشت محمد شاه از کمک روسیه برای ریشه کن ساختن نفوذ انگلستان از افغانستان برخوردار شود.

دولت لندن در سال 1837 «الکساندر برنزBurnes» را به بهانه توسعه داد و ستد بازرگانی به کابل فرستاد که در باطن ماموریت او تحریک سران ایلات مناطق غربی بر ضد ایران و طوایف شمالی بر ضد روسیه بود.

محمد شاه که از طریق والی خراسان از اوضاع با خبر شده بود با تزار وقت روسیه یک پیمان دوستی امضاء کرد و تصمیم گرفت شخصا برای گوشمالی حکمران هرات و نواحی مجاور که در پرداخت مالیات تعلل کرده بودند عازم خراسان شود.

دوست محمد خان حکمران کابل که هرات را یک شهر ایران می دانست در قبال تصمیم محمد شاه واکنش نشان نداده و تنها (به اشاره) خواسته بود که شاه پس از گوشمال دادن حاکم هرات دست به اقدام مشابه در مورد والیان ولایات دیگر نزند (عازم قندهار نشود).

 دولت لندن که از دوست محمدخان مایوس شده بود، خود مستقیما وارد عمل شد و به تهران اخطار کرد که از لشکر کشی به هرات منصرف شود که دولت ایران اعتناء نکرد و دولت روسیه این اخطار لندن را مداخله در امور ایران تلقی کرد و حمایت خود را از لشکرکشی محمدشاه به هرات اعلام داشت و از عوامل خود در منطقه خواست که با مساعی محمد شاه در این زمینه همکاری کنند. روسیه درعین حال دست به تدابیری در هرات زد که محمدشاه را بیش از پیش تشویق به اجرای تصمیم خود کند.

لندن که اخطار خود را بی نتیجه دید و آگاه شد که نیروهای نظامی ایران به هرات رسیده اند به دو اقدام همزمان دست زد؛ یکی اعزام کشتی جنگی به آبهای ایران بود که این نیروها بوشهر و خارک را متصرف شدند و دیگری وادار کردن آقاخان محلاتی به طغیان. آقاخان شورش مسلحانه خود را از کرمان آغاز کرد و .... تهران که چنین دید به دولت فرانسه متوسل شد که از انگلستان بخواهد از آبهای ایران خارج شود که در این تلاش موفق نشد. سرانجام محمد شاه تصمیم گرفت بدون دادن کوچکترین امتیازی به حاکم هرات، نیروهای اضافی را باز گرداند.

انگلستان که می دانست محمد شاه در فرصت دیگر به هرات لشکر کشی خواهد کرد، به تقویت وضعیت خود در افغانستان پرداخت و در اجرای این سیاست در سال 1839 دوست محمدخان را که تا آن زمان در قبال هرات حاضر به اقدام بر ضد ایران نشده بود برکنار و شجاع الملک دست نشانده خود را پادشاه کابل کرد، ولی در کابل درپشت پرده کارها در دست «برنز» بود که نماینده تام الاختیار انگلستان در افغانستان شده بود.

انگلستان سپس در صدد برآمد برای سرکوب کردن هرگونه مخالفتی، به افغانستان نیرو بفرستد. موضوع در جلسه شورای وزیران انگلستان به ریاست «پالمرستون» مطرح و تنها «دوک ولینگتون» با این تصمیم مخالفت کرد که سرانجام گفت: ورود به افغانستان آسان است، فکر خارج کردن نیروها را از آنجا بکنید.

انگلستان در اجرای این تصمیم، پنج هزار نیرو از هند به قندهار منتقل کرد.

افغانها در کابل با این اقدام انگلستان مخالفت کردند و در ادامه این مخالفت در سال 1841 شاه شجاع الملک و «برنز» را کشتند. انگلستان با این که درگیر جنگ با چین، معروف به جنگ تریاک بود، پس از آگاه شدن از رویداد کابل شانزده هزار و پانصد سرباز به فرماندهی ژنرال «الفینستونElphinston» از هند به افغانستان اعزام داشت. از دست این نیرو کاری بر نیامد و پس از چند شکست، الفینستون به خواست افغانها که دوباره دوست محمد خان را پادشاه خود کرده بودند تصمیم به خروج از افغانستان گرفت و با نیروهای خود و اتباع غیرنظامی انگلستان راه بازگشت به هند را در پیش گرفت. این نیرو در اثنای عقب نشینی، در منطقه جلال آباد و گذرگاه خیبر به محاصره افغانها افتاد و قتل عام شد.

 دوست محمد خان که به حکومت باز گشته بود تا سال 1855 به جنگ با انگلیسی ها ادامه داد که این درگیری ها با امضای پیمان پیشاور در تاریخ 30 مارس 1855 پایان یافت. دوست محمد خان پس از سازش با انگلستان روش سابق خود در قبال هرات را تغییر داد که به شرحی که در بالا آمد منجر به لشکر کشی مجدد ایران در زمان ناصر الدین شاه به هرات و مناطق اطراف آن ولایت شد. در این زمان ایران از لحاظ نظامی ضعیفتر و بیش از گذشته تحت فشار خارجی بود.

باید دانست که قرارداد مربوط به هرات (قرارداد پاریس) به دولت ایران اختیار داده است که در صورت احساس خطر، و وجود تحریکات نظامی علیه خود در افغانستان غربی (نزدیک مرزهای دو کشور) بتواند نیرو به این سرزمین بفرستد و این نیرو تا قطع خطر و تحریکات در آنجا دست به عملیات بزند و باقی بماند.

انگلیسی ها بعدا تلاشهای دیپلماتیک فراوان کردند تا به صورت های دیگر، بهانه برای بلااثر گذاردن این قسمت از قرارداد بر سر هرات را از جمله با امضای پیمان سعدآباد و قرارداد دوجانبه عدم تعرض میان ایران و افغانستان بتراشند، ولی موفقیت نداشتند. انگلیسی ها که نگران پیدایش یک نادرشاه دیگر در ایران بودند (ناپلئون ایرانی)، بعدا و از سال 1919 با هدف محدود کردن ایران در مرزهای فعلی، تلاشهای دیپلماتیک مشابهی در مورد بی اثر ساختن قراردادهای قبلی عثمانی و ایران بر سر برخی از مناطق شرق دجله از جمله منطقه سلیمانیه بعمل آوردند و در این راستا، مسکو را هم در بیم خود از احیاء احتمالی ناسیونالسیم ایرانی شریک کردند، و احتمالا دولت مسکو در سایه همین نگرانی، با ساختن جمهوری آذربایجان خواست که ایران نتواند روزگاری قرارداد استعماری ترکمن چای را که نتیجه شکست نظامی خود در برابر تعرض روسیه تزاری بود باطل اعلام کند و ....

می دانیم که قراردادهای نتیجه شکست نظامی (تحمیلی و اضطراری) پس از فراهم شدن فرصت، قابل اعراض و اعتراض هستند.

1307 ش - ایجاد دیوان کیفر با هدف قطع فساد اداری در ایران

با هدف مبارزه با فساد اداری از جمله اختلاس و ارتشاء و پارتی بازی که در ایران از قرن سیزدهم میلادی آغاز و در عهد قاجارها گسترش یافته و در ادارات دولتی به صورت یک امر عادی در آمده بود و از پیشرفت کار جلوگیری می کرد، از سوم بهمن ماه 1307 هجری سازمان قضایی ویژه و مختص تعقیب قضایی و مجازات مقامات و کارکنان سازمانهای عمومی (ادارات دولتی، شهرداری ها و ...) به نام دیوان کیفر کارکنان دولت آغاز بکار کرد که در تاریخ ایران یک انقلاب اداری به شمار آورده شده است.

علی اکبر داور وزیر دادگستری وقت خوشنامترین قضات وقت از جمله عبدالعلی لطفی (سه دهه بعد، وزیر دادگستری دولت مصدق)، علی حائری شاهباغ (در زمان دکتر مصدق، دادستان تهران)، الهیار صالح و ... را به عضویت در این دیوان منصوب کرد که اندکی پس از تاسیس، دست به تعقیب قضایی و توقیف مقامهایی چون عبدالحسین تیمورتاش وزیر دربار زد.

در مراسم معرفی این قضات، رضاشاه از آنان خواسته بود که بدون ملاحظه و با شدت تمام با دزدان اداری که در سازمانهای دولتی لانه کرده اند و به شهرت ایران در افکار عمومی جهان لطمه زده اند و نیز هرگونه فساد اداری ازجمله سردوانیدن مراجعان و دادن گزارش دروغ مبارزه کنند و چهره فرهنگ اداری ایران را از لوث وجود افراد فاسد پاک سازند. اتلاف تعمدی وقت مردم عملی مجرمانه است که مرتکب باید مجازات شود، غرامت بدهد و از ادامه کار دولتی محروم شود.

 داور در این مراسم گفته بود که با اجرای قانون تاسیس دفاتر اسناد رسمی، مسئله بزرگ دیگر که سند سازی (جعل و تزویر) برای خوردن املاک افراد و جامعه (اراضی ملی) است نیز حل خواهد شد و تکلیف دولت که حفظ اموال اتباع است و در قانون اساسی به آن متعهد شده است به انجام خواهد رسید.


1919 -  تأسیس حزب فاشیست ایتالیا توسط موسولینی.


1962 - بازداشت دکتر مهدی آذر، دکتر صدیقی و دکتر سنجابی

درپی تظاهرات گسترده تهران که از یکم بهمن 1340 (21 ژانویه 1962) آغاز شده بود سوم بهمن دکتر مهدی آذر، دکتر غلامحسین صدیقی و دکتر سنجابی ـ سه همکار برجسته دکتر مصدق دستگیر و بازداشت شدند. دکتر مهدی آذر وزیر فرهنگ کابینه مصدق و دکتر صدیقی جامعه شناس معروف وزیر کشور در آن کابینه بود. این سه تن پس از براندازی 28 امرداد 1332 نیز زندانی شده بودند. در تظاهرات یکم بهمن 1340 بیش از 200 تن مجروح شده بودند. در روزهای پس از آن، دانش آموزان دبیرستانی و بازاریان نیز به این تظاهرات پیوستند و سوم بهمن، ناراضیان که خواستار برگزاری یک انتخابات آزاد و مطابق استاندارد بین المللی بودند در میدان بهارستان اجتماع کردند و در اینجا براثر تیراندازی پلیس یک نفر کشته و گروهی دیگر مجروح شدند. بعدا چند مقام دیگر دولت برانداخته شده مصدق ازجمله داریوش فروهر، مهندس حسیبی، مهندس زیرک زاده و امیرعلایی هم بر بازداشت شدگان قبلی افزوده شدند.


در تظاهرات هفته اول بهمن تهران به تاسیسات دانشگاه تهران و ازجمله مرکز آموزش اتمی نوپای آن آن آسیب وارد آمد. دولت نه تنها مصدقی ها و سایر ملیّون بلکه کمونیستها را هم متهم به تحریک دانشجویان به تظاهرات و ایجاد ناامنی کرد. دولت تنی چند از کارکنان سفارت شوروی در تهران را نیز متهم کرد که در تظاهرات دیده شده بودند و در این زمینه به دولت مسکو اعتراض کرد. در همان هفته، دولت آمریکا یک کمک 18 میلیون دلاری در اختیار دولت تهران گذارد که این عمل تامل برانگیز و بامعنا تلقی شده بود.

1950 - (1328 خورشیدی) نخستین بانک غیر دولتی ایران به نام «بانک بازرگانی» تاسیس شد که در ساختمان سابق بانک شاهی انگلستان در میدان توپخانه مستقر گردید و آغاز بکار کرد. بانک بازرگانی پس از انقلاب سال 1357 بمانند سایر بانکها ملی شد.

1973 - ریچارد نیکسون رئیس جمهوری آمریکا توافق این دولت با دولت ویتنام شمالی را برای پایان دادن به جنگ دو کشور اعلام داشت.

1952 - تعیین شهر "بیت المقدس" به عنوان پایتخت اسرائیل توسط پارلمان این رژیم

در 23 ژانویه 1950م پارلمان رژیم صهیونیستی موسوم به کِنِست، شهر بیت المقدس قبله اول مسلمانان را به عنوان پایتخت این رژیم اعلام کرد. این تصمیم پارلمان رژیمِ اشغال‏گر قدس، خشم اعراب و مسلمانان را برانگیخت. با وجود این، تلاش‏های رژیم صهیونیستی به منظور جلب رضایت سایر کشورها برای به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت این رژیم و انتقال سفارت‏خانه‏های آنها به این شهر، به جایی نرسید و تاکنون، تل‏آویو، پایتخت رژیم اشغال‏گر قدس شناخته می‏شود.


1357 ش - تصرف شهر قم توسط مردم انقلابی

شهر قم به دست مردم افتاد. ارتش ، تمام نیروهایش را از سطح شهر فراخواند و مردم اداره‌ی ‌امور، حتی وظایف پلیس راهنمایی و رانندگی را برعهده گرفتند. درتهران، کمیته ای که از نمایندگان کارکنان چهل و پنج وزارتخانه، سازمان و شرکت تشکیل شده بود، از کارکنان این مؤسسات خواست تا تشکیل جمهوری اسلامی به اعتصاب خود ادامه دهند.


ب1358 - بستری شدن "امام خمینی"(ره) در بیمارستان قلب تهران

حضرت امام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بنا به وعده‏ای که داده بودند، در اسفند 1357 ش راهی قم شده و در آن‏جا اقامت گزیدند. اما در اثر ابتلا به بیماری قلبی، در سوم بهمن 1358، مجدداً به تهران مراجعت کرده و پس از 39 روز مداوا در بیمارستان قلب تهران، ابتدا در منطقه دربند تهران و پس از آن در 27 اردیبهشت 1359، در خانه کوچکی در جماران مستقر شدند.

1986 - تالار مشاهیر راک اند رول اولین اعضای خود را معرفی می‌کند: لیتل ریچارد، چاک بری، جیمز براون، ری چارلز، فتز دومینو، برادران اورلی، بادی هالی، جری لی لوئیس و الویس پریسلی.

زادروزها

    1752 - موتزیو کلمنتی، نقاش، آهنگساز و رهبر ارکستر ایتالیایی (م. 1823)
    1783 - استاندال، نویسنده فرانسوی (م. 1842)
    1828 - سایگو تاکاموری، سامورایی ژاپنی (م. 1877)
    1832 - ادوار مانه، نقاش فرانسوی (م. 1883)

    1840 - ارنست کارل آبه، فیزیک‌دان آلمانی (م. 1905)
    1855 - جان برونینگ، طراح سلاح آمریکایی، موسس شرکت اسلحه‌سازی برونینگ (م. 1926)
    1862 - داوید هیلبرت، ریاضی‌دان آلمانی (م. 1943)
    1872 - پل لانژون، فیزک‌دان فرانسوی (م. 1946)
    1876 - اوتو دایلز، شیمی‌دان آلمانی، برنده جایزه نوبل شیمی (م. 1954)


    1897 - سبهاش چندر بوس، سیاستمدار و فعال سیاسی هندی (م. 1945)
    1898 - سرگئی آیزنشتاین، کارگردان روس (م. 1948)
    1898 - راندولف اسکات، بازیگر آمریکایی (م. 1987)
    1907 - هیدکی یوکاوا، فیزک‌دان ژاپنی، برنده جایزه نوبل فیزیک (م. 1981)
    1910 - جنگو راینهارت، گیتاریست و آهنگساز بلژیکی (م. 1953)
    1915 - آرتور لوئیس، اقتصاددان سنت لوسیایی، برنده جایزه نوبل اقتصاد (م. 1991)


    1919 - باب پیزلی، فوتبالیست و مدیر انگلیسی (م. 1996)
    1928 - ژان مورو، خواننده، بازیگر، نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان فرانسوی
    1929 - چارلز پولانی، شیمی‌دان کانادایی، برنده جایزه نوبل شیمی
    1935 - درک والکوت، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس سنت لوسیایی
    1939 - سونی چیبا، بازیگر و رزمی‌کار ژاپنی
    1944 - راتگر هاور، بازیگر هلندی
    1946 - بوریس برزوفسکی، ریاضی‌دان و تاجر روس-انگلیسی
    1947 - تام کارپر، سیاستمدار آمریکایی، 71مین فرماندار دلاویر
    1953 - آلیستر مک‌گرات، کشیش، نظریه‌پرداز ایرلندی
    1962 - ریچارد روکسبرگ، بازیگر استرالیایی


    1967 - نعیم سلیمان‌اوغلو، وزنه‌بردار ترک-بلژیکی
    1969 - آندری کانچلسکیس، فوتبالیست اکراینی-روس
    1984 - آرین روبن، فوتبالیست هلندی
    1985 - داوتسن کروس، مدل و بازیگر هلندی

مرگ‌ها

    1002 - اتوی سوم، امپراتور روم مقدس (ت. 980)
    1516 - فردیناند دوم، پادشاه آراگون (ت. 1452)
    1567 - چیاچینگ، امپراتور چین (ت. 1507)
    1622 - ویلیام بافن، کاشف و دریانورد انگلیسی
    1806 - ویلیام پیت جوان‌تر، سیاستمدار انگلیسی، نخست‌وزیر بریتانیا (ت. 1759)


    1837 - جان فیلد، نقاش و آهنگساز ایرلندی (ت. 1782)
    1883 - گوستاو دوره، قلم‌زن و طراح فرانسوی (ت. 1832)
    1893 - خوزه زوریلا، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس اسپانیایی (ت. 1817)
    1893 - لوسیوس کیو. سی. لمار، وکیل و سیاستمدار آمریکایی (ت. 1825)
    1944 - ادوارد مونک، نقاش نروژی (ت. 1863)
    1981 - ساموئل باربر، آهنگساز آمریکایی (ت. 1910)
    1984 - معین بسیسو، شاعر فلسطینی (ت. 1926)
    1989 - سالوادور دالی، نقاش اسپانیایی (ت. 1904)


    1991 - نورتروپ فرای، بازیگر و منتقد کانادایی (ت. 1912)
    2002 - پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی (ت. 1930)
    2002 - رابرت نوزیک، فیلسوف آمریکایی (ت. 1938)
    2004 - هلموت نیوتن، عکاس آلمانی-استرالیایی (ت. 1920)
    2007 - ریشارد کاپوشینسکی، روزنامه‌نگار و نویسنده لهستانی (ت. 1932)

1946 - از اعلام جمهوری در مهاباد تا اعدام شدن قاضی محمد

دوم بهمن 1324 (22 ژانویه 1946) قاضی محمد با اطمینان از حمایت نیروهای شوروی که (برغم پایان جنگ جهانی دوم و تعهدی که استالین سپرده بود) هنوز شمال غربی ایران را در اشغال نظامی داشتند و کمک های مالی و سازمانی آن دولت، در شهر مهاباد جمهوری اعلام و نخست وزیر تعیین کرد. مصطفی بارزانی(که پسرش اینک رئیس اقلیم کُردستان عراق است) و با صدها فرد مسلح از طایفه خود از عراق آمده بود عملا فرمانده نیروهای قاضی محمد بود. قاضی محمد که قبلا یک سردفتر اسناد رسمی بود پس از دیدار با کنسول شوروی در تبریز و یک مقام ارشد آن کشور در باکو، در 24 آذر1324 (15 دسامبر 1945) خواهان خودمختاری و ایجاد ساویت در مهاباد شده بود. سران طوایف منطقه از اقدام قاضی محمد حمایت نکردند و به نوشته مورخان، حامی اصلی و محرّک او تنها شوروی بود که برای خاورمیانه صاحب نفت و اخراج غرب از این منطقه مهم و حساس جهان نقشه ها درسرداشت.


درپی خروج نیروهای شوروی از شمال غربی ایران (که تحت فشار بین المللی و توسل ایران به شورای امنیت سازمان ملل صورت گرفت)، واحدهای ارتش ایران که نیروهای شوروی قبلا در قزوین مانع حرکت آنها به سوی شمال غربی وطن خود شده بودند پس از پایان دادن به غائله گروه جعفر پیشه وری در تبریز، 15 دسامبر 1946 (24 آذر 1325) وارد مهاباد شدند، مصطفی بارزانی (مُلّامصطفی) با جمعی از افرادش در امتداد مرز به سوی شوروی عقب نشینی کرد، قاضی محمد و تنی چند از همدستانش (ازجمله سیف قاضی و صدر قاضی) دستگیر شدند و بعدا پس از محاکمه در دادگاه سیّار نظامی، در23 دی ماه به جرم شورش مسلحانه و تجزیه گوشه ای از کشور محکوم به مرگ و سی ام مارس 1947 (دهم فروردین 1326) در میدان اصلی شهر مهاباد اعدام شدند. قاضی محمد هنگام اعدام شدن پنجاه ساله بود. برخی از مورّخان قاضی محمد را رئیس وقت کومله و دیگر مورخان از اعضای حزب دمکرات کردستان و قبلا فعال در امور قضایی نوشنه اند. سران آن دسته از عراقی هایی هم که پس از ورود ارتش به مهاباد به کشور خود بازگشته بودند در آنجا اعدام شدند.


مصطفی بارزانی پس از رفتن به شوروی بیش از یک دهه در این کشور بود و سپس به میان طایفه خود در عراق بازگشت. او، سالها بعد پس از درگیر شدن مسلحانه با دولت حزب بعث عراق به ایران پناهنده شد و با توافق دولت آمریکا و شاه، مدت ها در کرج سکونت داشت. مصطفی بارزانی پس از انتقال به آمریکا جهت درمان بیماری، در واشنگتن درگذشت و جنازه اش جهت تدفین به خاورمیانه انتقال یافت.


1552 - دوک سامرست (لُرد اول انگلستان) که سالها مشاور پادشاه وقت انگلستان بود به جرم خیانت گردن زده شد.

1760 - درجنگی که در هند میان انگلیسی ها و فرانسویها در گرفت فرانسویان شکست خوردند. هر دو دولت می خواستند هند را مستعمره خود کنند و بر سر آن باهم رقابت می کردند.

1905 - وقوع حادثه یکشنبه خونین مسکو و آغاز انقلاب مارکسیستی شوروی

در طی سال‏های 1904 - 5م جنگ‏های روس و ژاپن به وقوع پیوست و بر اثر پیروزی فرماندهان ژاپنی و رشوه‏گیری اُمرای روسی، ژاپن به پیروزی دست یافت. نارضایتی از حکومت استبدادی تزاری روسیه، تمام طبقات مردم را فرا گرفته بود. اوضاع بد اقتصادی روسیه در اوایل قرن بیستم و شکست نظامی روسیه در جنگ با ژاپن و از دست دادن منطقه منچوری، هم‏چنین رشد نارضایتی کارگران از شرایط کاری، وضعیت نابسامانی را ایجاد کرده بود. در این زمان، موج اعتصابات کارگری به اوج خود رسید و کارگران خود را برای حرکتی ضد سلطنتی آماده می‏کردند. در نهایت در روز یکشنبه 22 ژانویه 1905م، هزاران کارگر اعتصابی به طرف قصر زمستانی تزار راه‏پیمایى کردند و خواهان پذیرفتن نمایندگان خود از طرف تزار شدند. اما قزاق‏ها و نیروی سواره نظام گارد امپراتوری، در نزدیکی قصر، راه را بر آنها سد کردند. جمعیت، بی‏اعتنا به حضور این نیروها به حرکت خود ادامه داد و در این لحظه، سربازان به طرف آنها آتش گشودند. دراین واقعه که به یکشنبه خونین معروف شده است، هزاران نفر کشته و زخمی شدند. اخبار مربوط به حوادث یکشنبه خونین به سرعت در سراسر روسیه منتشر شد و به احزاب و گروه‏های چپ و انقلابی که با توسعه صنعتی کشور، امکان فعالیت بیشتری یافته بودند امکان داد که موج اعتصاب را در سراسر روسیه گسترش دهند. پس از این حادثه که سرآغازی برانقلاب 1905م روسیه بود، تزار در 19 اوت آن سال با صدور بیانیه‏ای، صریحاً وعده آزادی‏های مدنی و پارلمانی به مردم داد. با این حال، یکشنبه خونین و انقلاب 1905م، مقدمه‏ای بود که با شروع جنگ جهانی اول، آخرین ضربه را به رژیم تزاری روس وارد ساخت و آن را در سال 1917م، سرنگون کرد.


1946 - تاسیس سازمان سیا

در چنین روزی در سال 1946 C.I.A (سیا) تاسیس شد. این عبارت مخفف عبارت مطول سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا است . سازمان سیا یکی از مخوف ترین سازمان های اطلاعاتی جهان است که مردم آمریکا نیز براین امر تاکید دارند . این سازمان با تشکیلات گسترده خود به عنوان ید اطلاعاتی دولت آمریکا سردمداران این کشور را در انجام دخالت های مختلف سیاسی و نظامی در امور سایر کشورها یاری می دهد . سازمان یاد شده تا کنون موجبات انجام چندین کودتای نظامی در کشور های مختلف را فرام آورده است . کودتای بیست و هشتم مرداد 1332 ایران نیز محصول همکاری دو سازمان اطلاعاتی سیا وام آی شش انگلستان بوده است . سپس از واقعه 11 سپتامبر 2001 میلادی که منجر به ویرانی برج های دو قلو درنیویورک شد سیا ماموریت رسمی و علنی پیدا کرد که مخالفان آمریکا را در سراسر جهان بدزدد یا ترور کند.


1341 ش - تحریم رفراندوم فرمایشی رژیم محمدرضا پهلوی توسط امام خمینی (ره)

پس از اعلام لوایح شش‏گانه شاه به عنوان انقلاب سفید و تعیین روز ششم بهمن 1341 جهت برگزاری رفراندوم عمومی، حضرت امام خمینی، در پاسخ به استفتاء گروهی از مردم مسلمان ایران، با انجام این همه‏پرسی مخالفت و آن را خلاف شرع اسلام و قانون اساسی ایران اعلام کردند. شاه در روز نوزدهم دی ماه 41، لوایحی را برای اصلاحات ارضی، ملی کردن جنگل‏ها، فروش سهام کارخانجات دولتی، سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه‏های تولیدی و صنعتی، اصلاح قانون انتخابات و ایجاد سپاه دانش اعلام کرده و خواستار برگزاری همه‏پرسی در این زمینه شده بود. اما حضرت امام باتوجه به پیش‏بینی نشدن همه‏پرسی در قانون اساسی، مبهم بودن لوایح و بی‏اطلاعی مردم از محتوای آنها و نیز نبودن آزادی و توسل مأموران رژیم به تهدید و تطمیع مردم، همه‏پرسی درباره لوایح شش گانه شاه را خلاف شرع و قانون اساسی، اعلام نمودند. در دوم بهمن 41، پس از انتشار اعلامیه امام درباره تحریم همه‏پرسی شاه، مردم تهران با تعطیل کردن بازار، در خیابان‏ها به تظاهرات پرداختند. در اوج تظاهرات، سخنان تند انتقادآمیزی علیه دولت توسط حجت‏ الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی ایراد گردید که به حضور پلیس و درگیری با مردم انجامید. در قم نیز بازار تعطیل شد و روحانیان و مردم مسلمان این شهر، بر ضد لوایح شش گانه شاه به تظاهرات پرداختند.


1357 ش - شاه و فرح مصر را ترک کردند و به سوی مراکش پرواز کردند.

1991 - ارتش عراق در جریان جنگ با آمریکا بر سر کویت باردیگر به سوی شهر تل اویو در اسراییل موشک فرستاد.

زادروزها

    1263 - ابن تیمیه، دانشمند و متکلم ترک (م. 1328)
    1552 - والتر رالی، نجیب‌زاده، نویسنده، شاعر، سرباز، درباری، جاسوس و کاشف انگلیسی (م. 1618)
    1561 - فرانسیس بیکن، فیلسوف انگلیسی (م. 1626)


    1729 - گوتهولد افرایم لسینگ، فیلسوف و نویسنده آلمانی (م. 1781)
    1788 - لرد بایرون، نویسنده انگلیسی (م. 1824)
    1891 - آنتونیو گرامشی، فیلسوف و سیاستمدار ایتالیایی (م. 1937)
    1908 - لو لانداو، فیزیک‌دان روس، برنده جایزه نوبل فیزیک (م. 1968)
    1909 - او تانت، دیپلمات میانماری و سومین دبیرکل سازمان ملل متحد (م. 1974)


    1920 - آلف رمزی، فوتبالیست و مدیر انگلیسی (م. 1999)
    1936 - آلن هیگر، شیمی‌دان آمریکایی، برنده جایزه نوبل شیمی
    1940 - جان هارت، بازیگر آمریکایی.


    1944 - خسرو گلسرخی، نویسنده، روزنامه‌نگار و فعال ایرانی (م. 1974)
    1953 - جیم جارموش، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس آمریکایی
    1955 - تامس دیوید جونز، فضانورد آمریکایی
    1962 - سیروس قایقران، فوتبالیست ایرانی (م. 1998)


    1972 - گابریل مچ، بازیگر آمریکایی
    1977 - هیدتوشی ناکاتا، فوتبالیست ژاپنی
    1981 - ویلا فورد، خواننده، شاعر و بازیگر آمریکایی


مرگ‌ها

    1666 - شاه جهان، امپراتور گورکانیان (ت. 1592)
    1901 - ملکه ویکتوریا بریتانیا (ت. 1819)
    1922 - بندیکت پانزدهم، پاپ (ت. 1854)


    1968 - دوک کاهاناموکو، شناگران آمریکایی (ت. 190)
    1973 - لیندون بی. جانسون، سیاستمدار آمریکایی، 36مین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا (ت. 1908)


    1993 - کوبو آبه، نمایش‌نامه‌نویس و عکاس ژاپنی (ت. 1924)
    2000 - آن ابر، نویسنده و شاعر کانادایی (ت. 1916)
    2008 - هیت لجر، بازیگر و کارگردان استرالیایی (ت. 1979)
    2010 - جین سیمونز، بازیگر انگلیسی-آمریکایی (ت. 1929)

1732 - ترس دولت روسیه از نادر شاه افشار

21 ژانویه سال 1732دولت روسیه طبق یادداشتی که در رشت به نماینده دولت ایران تسلیم شد مفاد قرارداد سال 1724 خود با دولت عثمانی را که به امضای پتر یکم و سلطان عثمانی رسیده بود کان لم یکن و بلااثر اعلام داشت. طبق این قرارداد که با ظهور نادر و از ترس او لغو شد، دولتین روسیه و عثمانی با سوء استفاده از ضعف ایران به سبب جنگ داخلی (تصرف اصفهان به دست قندهاری ها ایرانی) توافق کرده بودند که سراسر غرب ایران ــ از گرجستان تا خوزستان ــ به عثمانی و نواحی ساحلی شمال ایران ــ از حاجی طرخان تا استراباد ــ به روسیه تعلق داشته باشد. پتر یکم تزار روسیه چند روز پس از امضای این قرار داد درگذشته بود.

در سال 1724 دولت عثمانی هنگامی که شنید که پتر یکم امپراتور روسیه با 45 هزار سرباز و صدها توپ در حاجی طرخان مستقر شده و قصد راندن به جنوب و رساندن خود به آبهای اصطلاحا گرم اقیانوس هند را دارد که هدف نهایی اوست پیشنهاد انعقاد آن قرارداد را داده بود که میان دو کشور برسر ایران که اوضاع مبهمی داشت درگیری روی ندهد و به علاوه، روسها طمع به غرب ایران نکنند. پتر یکم با این پیشنهاد موافقت کرده بود.


جانشینان پتر پس از اطلاع از ظهور نادر و قلع و قمع قندهاری ها و عقب راندن عثمانی و برکنار کردن طهماسب دوم شاه صفوی، حساب کار خود را کردند و ضمن لغو یکجانبه قراردادی که باعثمانی امضاء کرده بودند از همه دعاوی خود دست برداشتند و دستور بازگشت نیروها را صادر کردند.

باوجود لغو این قرار داد و باز گرداندن نیروها، روسیه در بیرون بردن باقیمانده واحدهای نظامی خود از بادکوبه (باکو) تعلل می ورزید که نادر دو سال بعد عازم داغستان شد و روسها با شنیدن این خبر به واحدهای باقیمانده در دژ بادکوبه دستور تخلیه و بازگشت فوری دادند و شتاب در این کار به قدری زیاد بود که سربازان روس تعدادی از توپهای خود را برجای گذارده بودند.

اسناد آرشیو «سن پترز بورگ» نشان می دهد که به تزار وقت روسیه (جانشین پتر یکم) گزارش کرده بودند که اگر نادر از منطقه دربند قفقاز عبور کند به تصرف روسیه قانع نخواهد شد و تا اروپای مرکزی پیش خواهد راند.

1965 - تیراندازی به حسنعلی منصور نخست وزیر وقت در میدان بهارستان و مرگ او

یکم بهمن 1343 (21 ژانویه 1965) حسنعلی منصور نخست وزیر وقت پس از پیاده شدن از خودرو نخست وزیری در میدان تاریخی بهارستان برای ورود به ساختمان مجلس، هدف سه گوله قرار گرفت و محمد بخارایی کمی پایین تر از مسجد سپهسالار به اتهام تیراندازی به او دستگیر شد. منصور در پیاده رو میدان بهارستان، بلافاصله پس از پیاده شدن از اتومبیل و پیش از ورود به مجلس هدف گلوله قرارگرفته بود. منصور که بر اثر اصابت گلوله مجروح شده بود چهار روز بعد در بیمارستان پارس درگذشت.

چند ساعت پس از انتقال منصور به بیمارستان، شاه امیر عباس هویدا ـ وزیر دارایی کابینه وقت و دوست نزدیک حسنعلی منصور ـ را به ریاست موقت شورای وزیران برگزید که پس از درگذشت نخست وزیر [منصور] جای وی را گرفت و نخست وزیر شد و 13 سال در این سمت باقی بود.


در پی تیر اندازی به منصور، سر لشکر حسن پاکروان رئیس وقت ساواک جای خود را به سپهبد نعمت الله نصیری رئس شهربانی کل کشور داد. [تفصیل این جا به جایی را بانو فاطمه پاکروان بیان داشته که در قسمت تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد محفوط است].

نخست وزیری منصور ده ماه و چهارده روز طول کشید. از نوشته اصحاب اطلاع چنین بر می آید که یکی از انگیزه های قتل حسنعلی منصور اصرار او به دادن مصونیت قضایی به نظامیان آمریکایی در ایران بود. چند روز پس از درگذشت منصور، شاه شدیدا سیاست انگلستان را به باد انتقاد گرفت. پاره ای از مفسران با توجه به انتقاد شاه از انگلستان حدس زده بودند که ممکن است رقابت پنهانی انگلستان و آمریکا در ایران به ترور حسنعلی منصور انجامیده باشد، زیرا در هواداری منصور از سیاست آمریکا تردید وجود نداشت. همچنین در جامعه ایرانی وقت از دیرزمان این شایعه رواج داشت که دولت لندن از حامیان بازاریان مذهبی است. طراح ترور حسنعلی منصور از این دسته از بازاریان بودند.

هفتاد روز پس از این رویداد، در کاخ مرمر به سوی شاه نیز تیراندازی شد.

علی منصور پدر حسنعلی هم در زمان رضاشاه نخست وزیر ایران بود. وی در شهریور 1320 و در زمانی بسیار حساس کناره گیری [اشغال نظامی ایران] کرده و فروغی که شهرت به دوستی با دولت لندن داشت و میانه خوبی با رضاشاه نداشت برجایش نشسته بود. حسنعلی منصور که موسس حزب ایران نوین بود قبلا دبیری شورای عالی اقتصاد را بر عهده داشت.

1980 - سقوط هواپیما و کشته شدن دختر مصدق

بی نظمی های پس از انقلاب ایران، یک سال پس از سقوط نظام کهن باعث به کوه خوردن یک هواپیمای مسافربر ایران ایر شد و 128 تن از جمله بانو منصوره متین دفتری دختر دکتر مصدق و مادر دکتر هدایت الله متین دفتری ( حقوق دان و موسس جبهه دمکراتیک ملی) کشته شدند.


این سانحه یکم بهمن ماه 1358 (21 ژانویه 1980 آن سال) روی داد. هواپیما که خلبان آن یک انگلیسی بود از مشهد به تهران پرواز می کرد که مسیر پرواز بر فراز ورامین و جنوب تهران است ولی هواپیما در لشکرک ـ شمال تهران ـ به کوههای البرز خورده و منهدم شده بود!. در آن روز و برای چند ساعت، کارکنان مراقبت پرواز (ترافیک هوایی مهرآباد) اعتصاب کرده بودند، رادار فرودگاه هم از کار افتاده بود، هواپیما پیش از ترک مشهد معاینه فنی نشده بود و .... هواپیما از نوع بوئینگ 727 و متعلق به هواپیمایی ملی ایران (هما) بود.

1899 - نخستین اتومبیل «اپل» ساخته شد

21 ژانویه سال 1899 کارخانه «آدام اپل Adam Opel» آلمان نخستین دستگاه اتومبیل ساخت خود به نام «اپل» را به معرض تماشای عمومی گذارد. این کارخانه که در 21 ژانویه سال 1863 در «روسل شایم» آلمان (نزدیک فرانکفورت) تاسیس شده بود قبلا قفل، چرخ خیاطی و دوچرخه تولید می کرد. کمپانی جنرال موتورز آمریکا کارخانه اپل را در سال 1929 به مبلغ 33 میلیون دلار از خانواده آدام اپل (که سالها قبل از آن فوت شده بود) خریداری کرد و با راه اندازی کارخانه «واکسهال» انگلستان به صورت جنرال موتور اروپا درآورد.


«اپل» در دهه 1970 در ایران مونتاژ می شد و در دو نوع با نام «شورلت ایران» به فروش می رسید!. پس از انقلاب، احتمالا همین نام سبب توقف تولید آن در ایران شد.

1775 - شقّه شدن «پوگاچف» انقلابی معروف روسیه

بیست و یکم ژانویه سال 1775 (طبق تقویم میلادی سابق: دهم ژانویه این سال) «یملیان پوگاچف Yemelyan Ivanovich Pugachev» قزاق انقلابی روسیه، به فرمان تزار وقت در مسکو چهار شقّه شد. وی که از قزاقهای ناحیه «دنDon» بود قبلا سروان ارتش تزار بود و در جنگ با عثمانی و آلمان شرکت کرده بود.


 پوگاچف در جریان یک ماموریت داخلی در منطقه ولگاVolga از مشاهده وضعیت رقت برانگیز سرفهای منطقه (کشاورزانی که با مزرعه بفروش می رسیدند و به نوعی «برده» بودند) و نیز نبودن قانون و ضوابط رعایت حق و انصاف آزرده شد و برضد تزار وقت (کاترین دوم) که پوگاچف تزارها را منشاء ظلم و فساد می دانست دست به قیام زد و در اندک مدتی بیش از ده هزار هوادار مسلح به دست آورد و شهرستان «کازانKazan» را تصرف کرد ولی بعدا از ارتش تزار که به فرماندهی دو ژنرال از دو سوی وی را مورد حمله قرار داده بودند شکست خورد و تنی چند که خودشان را در زمره یاران او جازده بودند تا بلکه به نوایی برسند وی را در 14 سپتامبر 1974 دستگیر و به ژنرالهای تزار تسلیم کردند که در یک قفس آهنین به مسکو منتقل و در اینجا در یک میدان عمومی شقّه شد. پوشکین نویسنده نامدار روس در کتاب «دختر کاپیتان» جزئیات دستگیری و قتل پوگاچف را شرح داده است.

1793 - روزی که لوئی 16 گردن زده شد

ساعت ده و سی دقیقه بامداد 21 ژانویه 1793 لویی شانزدهم پادشاه برکنارشده فرانسه که سه روز پیش از آن در یک دادگاه انقلاب پاریس به جرم خیانت به وطن (دعوت محرمانه از دولت های خارجی برای حمله نظامی به فرانسه و بازگرداندن او به سلطنت)، ولخرجی بدون مجوز از خزانه کشور و دستور تیراندازی به مردم غیر مسلّح که برای ابراز خواست خود اجتماع کرده بودند به اعدام محکوم شده بود در برابر چشمان هزاران پاریسی با گیوتین گردن زده شد و سر او را دقایقی چند در برابر جمعیت گرفتند و جمعیت فریاد زنده باد جمهوری برآورد. لویی 16 پیش از قراردادن گردنش در دستگاه گیوتین، چند جمله خطاب به حاضران (مردم) بیان داشته بود، ولی طبّالان صدای طبلها را آن چنان بلند کردند که جز اطرافیان، کسی متوجه حرفهای او نشد. باوجود مخالفت لویی 16، جّلاد دستهای اورا از پشت بست و گردنش را زیر گیوتین قرار داد.


1340 ش - حمله مزدوران رژیم طاغوت به دانشگاه تهران

اولین اقدامی که پس از روی کارآمدن علی امینی به نخست وزیری، صورت گرفت، اعلام طرح اصلاحات ارضی و محدود کردن مالکیت بود. وی سعی داشت تا با انجام یک سلسله نمایش‏ها و فریب کاری‏ها، ایران را مدتی از انفجار دور داشته و خود را به عنوان دلسوز مردم و علاقه‏مند به روحانیت مطرح سازد. امینی خود را خدمت‏گزار ملت مسلمان و همگام با روحانیت نشان می‏داد؛ برای جلب افکار عمومی به دیدن علما و مراجع قم رفت. وی در اول دی ماه 1340 ش (13 رجب 1381 ق) توانست به بیت امام خمینی(ره) نیز راه پیدا کند ولی با شنیدن مطالبی که امام در زمینه دیکتاتوری و دودمان پهلوی و سلطه آمریکا بیان نمود، از فریب روحانیت ناامید شد. از آن طرف، تصمیم دولت بر اجرای اصلاحات ارضی و تحدید مالکیت، در بین بعضی از طبقات از جمله مالکین، مورد حُسن ظن آنها واقع نشد و تدریجاً در اطراف آن سرو صدا بلند شد و با اتحاد برخی گروه‏ها علیه دولت، امینی از هر طرف مورد حمله قرار گرفت. در روز اول بهمن 1340، از طرف دانش‏آموزان، تظاهراتی صورت گرفت.دانشجویان دانشگاه نیز به حمایت از دانش‏آموزان، دست به تظاهرات زده و در نتیجه بین آنها و پلیس زد و خورد شدیدی در گرفت. در این حادثه در حدود 200 نفر پلیس و دانشجو زخمی شدند و به تأسیسات و آزمایش‏گاه‏های دانشگاه تهران صدمات زیادی وارد آمد. پس از این حادثه، به دستور دولت، دانشگاه تا اطلاع ثانوی که 74 روز طول کشید، تعطیل شد.

1924 - لنین درگذشت

بیست و یکم ژانویه 1924 لنین رهبر انقلاب بلشویکی اکتبر 1917، بنیادگذار روسیه شوروی و طراح سوسیالیسم لنینیستی در پی یک سکته مغزی که قبلا عارض او شده بود، پیش از آن که نظام تازه اش هفت ساله شود درگذشت. سپس وارثان انقلاب بلشویکی روسیه (انقلاب اکتبر 1917)، بدون توجه به وصیتنامه لنین، بر سر قدرت وارد یک جنگ شش ساله با یکدیگر شدند که فاتح این جنگ استالین بود که عقیده به استقرار سوسیالیسم حتی با توسل به خشونت و نیز صدور سوسیالیسم به سایر کشورها داشت. لنین وصیتنامه خودرا به بانویش Naddezhda Krupskaya دیکته کرده بود و خواسته بود که بعد از مرگ او، آن را به دست مقامات مربوط ـ نه، یک نفر ـ برساند. از جمله این وصایا، یکی هم شایسته نبودن استالین برای دبیر کلی حزب کمونیست بود. بانو کروپسکایا (متولد 1869 و متوفی در 1939 و دکتر در آموزش و پروش و از اعضای قدیمی حزب کمونیست) پس از مرگ شوهرش بیوگرافی اورا نوشت. کروپسکایا 5 سال پس از مرگ لنین معاون وزارت آموزش و پرورش شوروی شد.


 وارثان حتی آن قسمت از وصیتنامه لنین که در کنار مادرش دفن شود نه در یک میدان شهر مسکو و در ساختمانی اختصاصی، و «سن پترزبورگ» را به اسم او به «لنینگراد» تغییر نام ندهند و مقامات دولتی و حزبی همانند مردم معمولی (عوام الناس) زندگی ساده داشته باشند، انتصاب مقامات پس از آزمایشهای سخت و اطمینان از دلسوز بودن و وفاداری به سوسیالیسم صورت گیرد و از تجمل بپرهیزند رعایت نشد. لنین مخالف تداوم انقلاب و تلاش برای گسترش آن به میان سایر ملت ها بود و می گفت که اگر مردم ما راضی باشند و پیشرفت داشته باشند سایر ملل خودشان نظام مارا اقتباس خواهند کرد و لزومی به تحمیل کردن آن نیست. لنین تاکید بر اولوّیت ساخت یک ژورنالیسم ممتاز کرده بود که زیربنای روسیه شوروی باشد و پاسدار وطن و سوسیالیسم که به آن هم توجه نشد و همچنین ایجاد دفاتری در سراسر کشور برای دریافت و رسیدگی به اعتراض ها، شکایات، نظرات و پیشنهادهای مردم و انتخاب اعتراض ها و پیشنهادهای اساسی از میان آنها برای انعکاس و طرح در روزنامه ها. مورخان بی اعتنایی به وصیتنامه لنین و مخصوصا نبود یک ژورنالیسم ممتازرا از عوامل فروپاشی شوروی در 1991 بشمارآورده اند.

1952 - در پی بسته شدن کنسولگری های انگلستان به تصمیم دکتر مصدق در شهرهای ایران ، مردم در سراسر کشور دست به شادمانی زدند و این روز را تعطیل عمومی اعلام کردند، زیرا که خاطرات بدی از مداخله این کنسولگری ها در امور وطن خود به ویژه پس از تقسیم ایران میان روسیه و انگلستان داشتند.

1357 ش - انحلال شورای سلطنت به دنبال استعفای رییس آن در پاریس

سید جلال الدین تهرانی رییس شورای سلطنت، دو روز پس از خروج شاه از ایران به توصیه اعضای شورای سلطنت به ویژه شاپور بختیار، برای ملاقات و مذاکره با امام خمینی عازم پاریس شد. ولی پیام امام مبنی بر غیرقانونی بودن شورای سلطنت، این ملاقات را غیرممکن ساخت. همچنین امام، شرط ملاقات را استعفای کتبی با اعلام این نکته که شورای سلطنت غیرقانونی است، عنوان نمود. سیدجلال الدین تهرانی در این شرایط، در روز اول بهمن ماه 1357 استعفای خود را از ریاست و عضویت این شورا اعلام کرد و آن را غیرقانونی خواند. با استعفای تهرانی، عمر یک هفته‏ای این شورا به پایان رسید و به دنبال آن جمع کثیری از نمایندگان مجلس نیز استعفا نمودند.


1357 ش - بختیار در یک پیام تلویزیونی گفت: در صورتی که امام به تهران بیایند موضع نخست وزیری را رها نمی کنم

2002 - جورج بوش رئیس جمهوری آمریکا ایران ، عراق و کره شمالی را « محور شرارت Axis of Evil»خواند.

زادروزها

    1338 - شارل پنجم، پادشاه فرانسوی (م. 1380)
    1813 - جان سی. فریمونت، افسر، کاشف، سیاستمدار آمریکایی و 5مین فرماندار آریزونا] (م. 1890)
    1829 - اسکار دوم، پادشاه سوئدی (م. 1907)


    1848 - هانری دوپارک، آهنگساز فرانسوی (م. 1933)
    1889 - پیتیریم آلکساندروویچ سورکن، جامعه‌شناس آمریکایی روس‌تبار (م. 1968)
    1901 - ریکاردو زامورا، فوتبالیست اسپانیایی (م. 1978)
    1905 - کریستین دیور، طراح مد فرانسوی و موسس کریستین دیور اس.آ. (م. 1957)
    1922 - پل اسکوفیلد، بازیگر انگلیسی (م. 2008)
    1924 - بنی هیل، کمدین انگلیسی (م. 1992)
    1928 - جین شارپ، دانشمند و سیاستمدار آمریکایی
    1937 - نوشیروان کیهانی‌زاده، روزنامه‌نگار و تاریخ‌دان ایرانی-آمریکایی


    1941 - پلاسیدو دومینگو، رهبر ارکستر و خوانند? تنور اسپانیایی
    1953 - پل آلن، تاجر و نیکوکار آمریکایی ، از موسسان مایکروسافت
    1955 - جف کونز، مجسمه‌ساز آمریکایی
    1956 - جینا دیویس، بازیگر آمریکایی
    1976 - اما بانتون، خواننده، شاعر و آهنگساز انگلیسی (اسپایس گرلز)
    1977 - فیل نویل، فوتبالیست انگلیسی
    1977 - جری ترینور، بازیگر آمریکایی
    1981 - ایزابلا میکو، مدل و بازیگر هلندی


    1982 - زیمون رولفس، فوتبالیست آلمانی
    1983 - ماریس اوئلت، مدل و کشتی‌گیر کانادایی
    1988 - ونسا هسلر، مدل ایتالیایی-آمریکایی
    1989 - هنریخ مخیتاریان، فوتبالیست آمریکایی


   1291 - تقی ظهوری، هنرپیشه
    1323 - محمد محمدی اشتهاردی، مفسر قرآن، نویسنده و محقق ایرانی.
    1323 - بهزاد فراهانی، بازیگر و فیلمنامه‌نویس ایرانی


    1341 - سیروس قایقران، فوتبالیست و کاپیتان تیم ملی فوتبال ایران
    1363 - احسان حدادی، پرتابگر دیسک ایرانی

   
مرگ‌ها

    1118 - پاسکال دوم، پاپ
    1519 - واسکو نونیس د بالبوا، کاشف اسپانیایی (ت. 1475)
    1774 - مصطفی سوم، سلطان عثمانی (ت. 1717)


    1775 - یملیان پوگاچوف، یاغی روس (ت. 1742)
    1793 - لوئی شانزدهم، پادشاه فرانسوی (ت. 174)
    1924 - ولادیمیر لنین، نظریه‌پرداز و سیاستمدار روس (ت. 1870)
    1926 - کامیلو گولگی، فیزیکدان ایتالیایی و برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی (ت. 1843)


    1928 - جورج واشنگتن گوتالس، مهندس و افسر آمریکایی (ت. 1858)
    1938 - ژرژ ملی‌یس، کارگردان فرانسوی (ت. 1861)
    1950 - جرج اورول، نویسنده و روزنامه‌نگار هندی-فرانسوی (ت. 1903)
    1959 - سیسیل ب دومیل، کارگردان آمریکایی (ت. 1881)
    1961 - بلز ساندرار، شاعر و نویسنده سوئیسی (ت. 1887)


    1994 - باسل اسد، افسر سوری (ت. 1962)
    2002 - پگی لی، خواننده، شاعر و بازیگر آمریکایی (ت. 1920)
    2013 - آلدن دبلیو کلوزن، بانکدار آمریکایی (ت. 1923)
    2013 - مایکل وینر، کارگردان و تهیه‌کننده آمریکایی (ت. 1935)


    1312 - عارف قزوینی، شاعر
    1343 - حسنعلی منصور، نخست وزیر محمدرضا پهلوی
    1343 - نظام وفا، شاعر معاصر ایرانی
    1353 - محمد قریب، پزشک پیشگام

سلطه تیموریان بر هندوستان بنا به مصالح و با کمک دولت صفویه ایران صورت گرفت و امپراتوران تیموری هند که فارسی را زبان دولتی خود کرده بودند تا نیمه قرن 19 و زمان تکمیل تسخیر هندوستان توسط انگلیسی ها، بر این شبه قاره حکومت می راندند. دولت صفویه ایران با هدف دور ساختن تیموریان از قلمرو ایران کمک کرده بود که هندوستان را تصرف کنند و تیموریان که در منطقه فرارود با ورود ازبکان رو به رو شده بودند از انتقال به هندوستان استقبال کرده بودند. «بابر» نخستین امیر تیموری بود که دولت صفویه ایران وی ترغیب به لشکرکشی به هندوستان کرده بود. «بابر» در آن زمان در کابل می نشست که دولت صفویه مایل به ادامه ماندن او در خاک ایران نبود.

1896 - کشف اشعه ایکس توسط ویلهلم رونتگن دانشمند معروف آلمانی

اشعه ایکس اشعه‏ای از نوع نور ولی نامرئی با طول موج بسیار کوتاه است که در بیستم ژانویه 1896م توسط ویلهلْمْ رونْتْگِن، فیزیک‏دان آلمانی کشف شد و چون ماهیت آن نامعلوم بود، آن را اشعه ایکس به نام حرف X که در ریاضیات، علامت مقدار مجهول است خواندند. هم‏چنین این اشعه را به نام کاشف آن، رونتگن نیز می‏نامند. این اشعه مانند نور معمولی، صفحه حساس عکاسی را متأثر می‏کند و هم‏چنین گازها را تجزیه کرده، هادی و رسانای برق می‏سازد. اگرچه اشعه ایکس ممکن است به بافت‏های زنده آسیب برساند و ایجاد سوختگی‏های شدیدو خطرناک کند، با این حال ارزش فوق العاده‏ای در معالجات رادیوتراپی، تشخیص امراض از طریق رؤیت ساده رادیوسکوپی و عکس‏برداری داخلی، رادیو گرافی، دارد. علاوه بر این، در مورد جراحی، برای تعیین محل شکستگی استخوان، پرتوهای ایکس، وسیله بسیار سودمندی است. فیزیک‏دان‏ها، پرتوهای ایکس را برای تجزیه ماهیت ساختمانی بلورها به کار می‏گیرند. هم‏چنین از این پرتوها، در صنعت به منظور بررسی و تحقیق وضع ساختمانی قسمت‏هایی از فلز که باید زیر شرایط سختی کار کند استفاده می‏شود.


1946 - حکیم الملک رفت و قوام السطنه آمد

30 دی ماه 1324 (20 ژانویه 1946) ابراهیم حکیمی (حکیم الملک، پزشک) که موفق به رفع غائله آذربایجان حتی با مراجعه به سازمان ملل نشده بود از نخست وزیری کناره گیری کرد و قوام السلطنه [که دکتر مصدق اورا عامل انگلستان خوانده است] بر جای وی نشست و رئیس دولت شد. نشریات احزاب چپگرای وقت نوشته بودند که قوام السلطنه با حمایت بلوک غرب نخست وزیر شده است که این بلوک کمر به محاصره شوروی به هر بها و بویژه جلوگیری از بسط نفوذ آن در منطقه استراتژیک و نفتدار آسیای غربی بسته است. به نظر این نشریات، غرب رئیس دولت شدن قوام را درجهت مقاصد خود لازم می دانست مخصوصا در وضعیت بحرانی آن زمان. این نشریات در مقالات خود پرسیده بودند: "اگر ریگی به کفش قوام نیست چرا ریاست ژاندارمری! را هم خود برعهده گرفت.".

قوام السلطنه اواخر ماه بعد برای حل مسئله آذربایجان به مسکو رفت و طبق نوشته مورخان، در آنجا موفق شد روس ها را با وعده هایی فریب دهد و به هدف برسد. وی پس از فرارسیدن زمان اجرای وعده ها، ناگهان کناره گیری کرد!


حکیم الملک که در فرانسه، پزشکی خوانده بود و در دوران سلطنت قاجارها مدتی پزشک دربار بود در دهه 1320 (دهه 1940) سه بار و هربار به مدتی کوتاه نخست وزیر بود. [از ماه می تا ژوئن 1945 به مدت یک ماه و چند روز، از 30 اکتبر 1345 تا ژانویه 1946 به مدت دو ماه و چند روز و از 29 دسامبر 1947 تا 13 ژوئن 1947 به مدت 5 ماه و چند روز].

 ابراهیم حکیمی که نام اورا بر بیمارستان سوانح خیابان مولوی تهران ـ وابسته به جمعیت شیر و خورشید وقت ـ گذارده بودند همچنین 17 بار وزیر و نماینده مجلس شده بود. وی شش سال (از 1951 تا 1957) رئیس سنای ایران بود. حکیمی که نیمه آگوست 1863 به دنیا آمده بود 19 اکتبر 1959 و در 96 سالگی درگذشت.

1981 - عمر حکومت جیمی کارتر پایان یافت و گروگانها آمریکایی در تهران رهایی یافتند

جمهوری اسلامی ایران بیستم ژانویه 1981 و 20 دقیقه پس از انقضای دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر [20 دقیقه بعد از ظهر به وقت واشنگتن] و آغاز حکومت رونالد ریگان، 52 گروگان باقی مانده آمریکایی را رها ساخت که از تهران به آلمان رفتند و در اینجا پس از انجام معاینات پزشکی و برخی تحقیقات، 27 ژانویه 1981 به آمریکا (پایگاه هوایی واقع در حومه شمال شرقی شهر واشنگتن) بازگشتند.

این 52 تن 444 روز به صورت گروگان در ایران نگهداری می شدند. تصرف سفارت آمریکا در تهران و ادامه گروگانگیری باعث شکست کارتر در انتخابات نوامبر 1980 شد مخصوصا که گفته شده بود ایران تا زمانی که کارتر رئیس جمهور باشد گروگانهارا رها نخواهد ساخت. بیستم ژانویه، روز آغاز بکار روسای جمهور تازه آمریکاست که جوانترین آنان هنگام آغاز بکار جان اف کندی 43 ساله بود و ریگان (ریگن) 69 ساله سالخورده تر از همه.

اصلاحیه بیستم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا مصوب 1933 از بیستم ژانویه 1937 به اجرا درآمد که طبق آن هر دوره ریاست جمهوری این کشور [هر چهارسال] از ظهر این روز آغاز می شود. قبلا پایان و آغاز هر دوره چهارم مارس بود. این اصلاحیه آغاز هر دوره نمایندگی مجلس و سنای ایالات متحده (فدراسیون) را سوم ژانویه قرارداده است. تنها رئیس جمهور ایالات متحده که بیش از دو دوره حکومت کرد فرانکلین روزولت بود که به دلیل جریان داشتن جنگ جهانی دوم چهار دوره انتخاب شد ولی چهارمین دوره ریاست او تنها دو ماه و 22 روز طول کشید و درگذشت.


1995 - روزی که مهدی بازرگان درگذشت

مهندس مهدی بازرگان در سال 1286 ش در تهران به دنیا آمد و تحصیلاتش را در رشته دکترای مهندسی ماشین در فرانسه به پایان رساند. وی در ابتدا در مدارس و سپس از 1320 در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. مهندس بازرگان در جریان ملی شدن صنعت نفت وارد مبارزات سیاسی گردید و پس از کودتای 28 مرداد 32 دستگیر و تبعید شد. بازرگان، پس از آزادی از زندان،جمعیت نهضت آزادی را به اتفاق آیت‏اللَّه طالقانی و دکتر یداللَّه سحابی بنیان نهاد که در واقع جناح مذهبی جبهه ملی به شمار می‏رفت. رهبران نهضت آزادی در سال 1334 به بعد، به دلیل فعالیت علیه رژیم شاه، توسط این رژیم دستگیر شدند و بازرگان نیز به زندان محکوم گردید. مهدی بازرگان کمی قبل از انقلاب اسلامی به عضویت شورای انقلاب درآمد و با پیشنهاد این شورا، مأمور تشکیل دولت موقت گردید. هرچند در حکم نخست وزیری مهندس بازرگان، حضرت امام خمینی وی را از گرایش‏های حزبی و انتخاب وزرای ملی‏گرا منع کرده بودند، ولی وی اکثریت کابینه را از اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی برگزید. عمر این دولت بیش از 9 ماه نپایید. دولت مهندس بازرگان پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران در آبان ماه 1358 دست به استعفای دسته جمعی زد که با پذیرش امام مواجه گردید و از آن پس دوران افول سیاسی مهندس بازرگان و هم حزبی‏هایش فرا رسید. بازرگان در اواخر عمر از ایران خارج شد و سرانجام در آخر دی ماه 1373 بر اثر ابتلا به بیماری قلبی در 87 سالگی در سوییس درگذشت.


2004 - معارضه لفظی تهران و اتحادیه اروپا

نیمه دوم ژانویه 2004 میان مقامات و رسانه های جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا برخورد و معارضه لفظی در جریان بود. مقامات و رسانه های ایران نحوه ملاقاتها و مذاکرات خاویر سولانا [و در آن زمان شخص اول دیپلماسی اتحادیه اروپا] در طول سفر به تهران را روش و رفتاری مداخله جویانه توصیف کرده بودند. به علاوه، انتقاد تند و اخطار آمیز «دو ویلپن» وزیر امور خارجه وقت فرانسه و اعلامیه های اتحادیه اروپارا اعمالی خارج از عرف دیپلماتیک خوانده بودند. این بحث ادامه داشت که «یوشکا فیشر» وزیر امورخارجه وقت آلمان نیز پا به میدان نهاد.

روزنامه های آلمان 18 ژانویه 2004 به نقل از فیشر نوشته بودند که اگر «اصلاح طلبان!» از نامزدی در انتخابات (آن دوره پارلمان ایران) محروم بمانند، این عمل بر روابط اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی اثر سوء خواهد گذارد!. این گوشزد فیشر، معارضه لفظی طرفین را به اوج خود رسانید و واکنش تهران این بود: «به شما مربوط نیست».


 برخی محافل ایرانی این عمل اروپاییان را یادآور دوران استعمار و سلطه آنان بر جهان و نشانه تلاش برای بازگشت به آن دوره خوانده و گفته بودند که این ایران، آن ایران نیست که امکان مداخله بدهد و افزوده بودند که قدرت های اروپایی نگران ازدست دادن منافع اقتصادیشان در ایران و منطقه هستند و چشم دیدن یک ایران توانمند را ندارند، انتخابات بهانه است. این محافل گفته بودند: از این خروش و بیتابی اروپاییان چنین برآید که کمک هایی از «اصلاح طلبان!» دیده و وعده هایی شنیده اند. شما می گویید «اصلاح طلبان!» ولی قاطبه مردم ایران نمی داند که این گروه «اصلاح طلبان!» چه می گوید و چه اصلاحاتی مورد نظر این گروه است. این گروه، اصلاحات مورد نظر خودرا اعلام نکرده است!. یکی از اصلاحات باید تجدید نظر در قوانین و ضوابط انتخاباتی می بود که همین رد ّ صلاحیت شدگان در طول وکالت و نمایندگی مجلس درصدد اصلاح آن قوانین بر نیامدند!. تحصن و روزه گیری به خاطر تجدید نظر در آن قوانین، می تواند خریدار داشته داشته باشد، نه برای حفظ مقام شخصی و تجدید عضویت در مجلس. همه می دانند که اروپاییان «اتحادیه» را ساختند تا به وضعیت زمان پیش از جنگ جهانی یکم و دوران تعدّی و ظلم نسبت به ملل ضعیف از طریق خرید برخی مقامات آنان بازگردند. آیا فیشر پیش خود حساب کرده بود که اگر مردم ایران از کار این ردّ صلاحیت شدگان در دوران تصدی و وکالت راضی بودند ساکت نمی نشستند و به حمایت از آنان طومار پُر می کردند، و به مقامات ارشد متوشل می شدند. حمایت چند روزنامه از آنان که وابسته به خود ایشان بوده اند منطقا کافی نمی تواند باشد. همچنین وزیر امور خارجه فرانسه باید می دانست که ایرانیان تقسیم وطن خود در سال 1907 را با دلالی آن کشور میان انگلستان و روسیه، اغفال ایران توسط ناپلئون که با روسیه درآویزد و بعد خود را کنار کشیدن و ایران را تنها گذاشتن و شکست نظامی و از دست دادن سرزمین هایش را فراموش نکرده اند و روزی فرانسه باید پاسخگوی تاریخ باشد.

زادروزها

    1716 - زادروز کارلوس سوم اسپانیا شاه اسپانیا و مستعمرات آن از 1759 تا 1788 میلادی
    1775 - زادروز آندره ماری آمپر ریاضیدان و فیزیکدان فرانسوی


    1873 - زادروز یوهانس ویلهلم ینسن نویسنده دانمارکی، برنده جایزه نوبل ادبیات سال 1944
    1920 - زادروز فدریکو فلینی فیلمنامه‌نویس و کارگردان ایتالیایی


    1930 - زادروز باز آلدرین فضانورد آمریکایی ، دومین انسان گام نهاده روی ماه
    1946 - زادروز دیوید لینچ کارگردان آمریکایی


درگذشت‌ها

    250 - درگذشت فابین از پاپ‌های کلیسای کاتولیک رم
    1612 - درگذشت رودلف دوم، امپراتور مقدس روم ، پادشاه مجارستان ، کرواسی ، بوهم و آرشیدوک اتریش


    1936 - درگذشت جرج پنجم پادشاهی متحد پادشاه بریتانیا و ایرلند و قلمروهای بریتانیا و امپراتور هند از سال 1910 تا زمان مرگ
    1983 - درگذشت گارینشا بازیکن فوتبال برزیل


    1984 - درگذشت جانی ویسمولر ورزشکار مرد رشته? شنا و واترپلو اهل کشور اتریش-مجارستان - ایالات متحده آمریکا
    1993 - درگذشت آدری هپبورن هنرپیشه بریتانیایی هلندی‌تبار ، برنده جایزه اسکار